Thời gian gần đây phong lan bắt đầu phát triển ở Thành phố
Cao Lãnh và Thị xã Sa Đéc của Đồng Tháp. Đặc biệt ở Thành phố Cao Lãnh
đã có hơn 20 điểm bán phong lan và đã thành lập Hội phong lan. UBND
Tỉnh Đồng Tháp đã chấp thuận cho Công ty TNHH Hoa Lan Ngọc Tú đầu tư dự
án Nuôi cấy mô lan In-Vitro và sản xuất phong lan giống tại thành phố
Cao Lãnh trên diện tích 10 ha, bước đầu đã đồng ý cho thuê 1,3 ha đất
để xây dựng hạ tầng kỹ thuật và sản xuất giống lan thử nghiệm xã Tân
Thuận Tây. Bên cạnh đó, thành phố Cao Lãnh cũng đang chuẩn bị đề án
phong lan cho công ty nước ngoài thuê 35 ha ở xã Hòa An. Trong điều
kiện xâm nhập mặn toàn vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long như
hiện nay, các nhà vườn phong lan tại các tỉnh thành như Thành phố Hồ
Chí Minh, Mỹ Tho và Long An đã phát hiện ra trồng phong lan không phù
hợp trong điều kiện nước nhiễm mặn. Cho nên các nhà vườn tại các địa
điểm trên có xu hướng chuyển về trồng phong lan trên đất Đồng Tháp.
Thấy được nhu cầu thị trường cần cây
giống phong lan, Trại giống Tân Khánh Đông thuộc Trung Tâm Giống Nông
nghiệp Đồng Tháp đã bước đầu nhân giống thành công lan Dendrobium, tiến
tới phát triển vườn lan cắt cành của Mokara và Hồ Điệp. Tuy nhiên
trong nhiệt độ nóng như Đồng Tháp thì lan Hồ Điệp không phát triển và ra
hoa như mong muốn. Lan Hồ điệp là loài lan rất được ưa chuộng trên
thị trường nước ta, tuy nhiên giá cả vẫn còn rất cao so với các loại
lan khác, vì đặc tính sinh lý cũng như đặc điểm sinh trưởng phát
triển. Mặc dù lan Hồ điệp có thể phát triển tốt trong biên độ (rộng)
nhiệt độ từ 20-35oC nhưng nếu nhiệt độ trồng cao hơn 25oC
thì lan Hồ điệp sẽ cho phát hoa ngắn, hoa nhỏ, ít hoa hoặc không tạo
mầm hoa. Bài viết này nhằm mục đích cung cấp thêm thông tin và phương
pháp nghiên cứu trong trồng lan Hồ điệp để tạo ra phát hoa dài và đẹp
trong khí hậu nóng như tỉnh Đồng Tháp.
Theo như kinh nghiệm của các nhà vườn,
việc thay đổi nhỏ trong thời tiết và lượng phân bón cũng đã làm ảnh
hưởng đến giai đoạn ra hoa của lan Hồ Điệp. Vì vậy, thông thường lan Hồ
Điệp được xử lí trong điều kiện nhiệt độ ngày và đêm tối ưu nhất. Một
cây lan Hồ Điệp trưởng thành trong điều kiện nhiệt độ tối ưu có thể
cho khoảng 20 hoa/cây. Tuy nhiên số lượng hoa này có thể tăng hay giảm
tùy thuộc vào sự trưởng thành của cây, nhiệt độ, ánh sáng, dinh dưỡng,
sự phá hoại của côn trùng và bệnh cây. Nhiệt độ phát triển sinh
trưởng tối ưu của lan Hồ Điệp là từ 26-28oC. Theo nghiên
cứu của Đài Loan, gia tăng sự chênh lệch giữa nhiệt độ ngày và đêm làm
gia tăng chiều dài của phát hoa lan Hồ Điệp (hình 1), nếu sự chênh
lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm thấp sẽ dẫn đến phát hoa (hay còi hoa)
ngắn, dẫn đến bông ít. Nếu nhiệt độ mát giữ trong ngày khoảng 25oC và ban đêm khoảng 20oC thì 100% các cây lan Hồ Điệp trồng trong vườn sẽ cho 1 phát hoa. Nếu nhiệt độ ban ngày được giữ khoảng 20oC và ban đêm khoảng 18oC
thì 100% cây lan Hồ Điệp sẽ cho 2 phát hoa [1]. Cho nên, nhà vườn nào
có vốn và đầu tư cao, sẽ thành lập nhà kính để điều khiển nhiệt độ
tối ưu cho cây lan Hồ Điệp ra hoa. Còn lại phần lớn nhà vườn bỏ công
vận chuyển lan Hồ Điệp từ vùng nóng lên vùng lạnh (như Đà Lạt) trong
giai đoạn ra hoa của lan Hồ Điệp.
Tuy nhiên, việc vận chuyển và đầu tư,
đòi hỏi chi phí khá cao và tốn kém, làm giá thành sản xuất của lan Hồ
Điệp tăng khá cao. Chưa kể, việc vận chuyển đi trên một đoạn đường khá
dài làm cây lan Hồ Điệp mất sức, hư hại dẫn đến làm giảm chất lượng
cây.
Để giải quyết tình trạng này, hiện nay, tại Đài Loan đã lai tạo được giống lan Hồ Điệp P. Sogo Yukidian
(hình 2), cho hoa to màu trắng có khả năng phát triển và cho phát hoa
tốt trong điều kiện nhiệt độ cao. Nhiệt độ ban ngày khoảng 31-33oC và ban đêm khoảng 25-26oC sẽ tạo phát hoa.
Bên cạnh đó, các nhà khoa học Nhật đã
tìm ra được, lượng đường sucrose ở lá của lan Hồ Điệp trước giai đoạn
tạo phát hoa sẽ giảm đáng kể và tăng trở lại trong sự phân hóa mầm hoa
trong điều kiện nhiệt độ cao trên 25oC, trong khi đường
fructose và glucose thì không có ảnh hưởng đến sự tạo hoa của lan Hồ
Điệp trong điều kiện nhiệt độ cao [2]. Đường sucrose có vai trò trong
tín hiệu phân tử, điều hòa một số lượng gen ảnh hưởng đến quá trình tạo
mầm hoa trong lan Hồ Điệp. Cho nên, nếu cần để kích thích tạo mầm hoa
và tạo phát hoa khỏe, chất lượng thì cần nghiên cứu xa hơn trong sự bổ
sung lượng đường sucrose từ bên ngoài.
Hơn nữa, các chất điều hòa sinh trưởng
thực vật như Cytokinin (BA) và Gibberellin (GA) và Abscisic acid (ABA)
cũng ảnh hưởng đến sự ra hoa của lan Hồ Điệp. Nhiều nghiên cứu cho
thấy, sự gia tăng nhiệt độ cao làm hạn chế quá trình sinh tổng hợp của
một số chất điều hòa sinh trưởng thực vật (như BA, GA3) có
ích cho giai đoạn phân hóa mầm hoa, trong khi đó nhiệt độ cao lại làm
gia tăng lượng chất điều hòa (như ABA) làm ngăn cản sự phát triển của
phát hoa. Sự xử lí 1- 5 μg BA/chồi khi phát hoa có chiều dài từ 5-6
cm và có 2-3 mầm hoa, sẽ làm khoảng cách giữa các hoa trên phát hoa
ngắn lại, và gia tăng số lượng hoa trên phát hoa trong điều kiện nhiệt
độ cao [3]. Năm 2006 các nhà khoa học Mỹ đã chứng minh việc xử lí với
2.5 mM GA3 cũng làm gia tăng số lượng mầm hoa trên phát
hoa [4]. Ngoài ra, đã có nghiên cứu trong sự phối hợp xử lí bằng cách
tiêm trực tiếp 100mM BA và 10mM GA3 làm ảnh hưởng đến gia
tăng kích cỡ hoa và số lượng mầm hoa của lan Dendrobium [5], ta có thể
nghiên cứu xa hơn để tìm được nồng độ xử lí phối hợp giữa BA và GA3
phù hợp cho lan Hồ Điệp. Năm 2001, các nhà khoa học Đài Loan đã
nghiên cứu được lượng ABA tự do trong cây không tìm thấy trong giai
đoạn phát hoa có chiều dài 2-3 cm và 7-10 cm của lan Hồ Điệp. Điều này
gợi ý rằng, việc giảm lượng ABA tự do trong rễ và trong chồi (không
cần áp dụng cho lá), sẽ làm tạo mầm hoa, kéo dài phát hoa và kích
thích ra nhiều hoa [6].
Hiện nay, bộ gen của lan Hồ Điệp đã
được giải mã toàn bộ, các nhà khoa học đã xác định được những gen nào
có vai trò trong sự ra hoa của lan Hồ Điệp. Sau đó, nhờ ứng dụng sinh
học phân tử, chuyển các gen này vào trong cây lan Hồ Điệp với sự biểu
hiện vượt mức của các gen này trong điều kiện thời tiết nóng (không có
nhiệt độ tối ưu), cây lan Hồ Điệp vẫn cho phát hoa và hoa đẹp như mong
muốn. Năm 2007, các nhà khoa học Anh đã đưa ra gen Class-B MADS-box, PhPI1 của lan Hồ Điệp có vai trò trong phát triển hoa [7].
Lan Hồ Điệp được ưa chuộng hầu như khắp
mọi nơi trên thế giới. Hà Lan nổi tiếng về việc trồng và xuất khẩu
lan Hồ Điệp trồng trong chậu. Đa phần, lan Hồ Điệp chỉ ra hoa to và
đẹp trong điều kiện khí hậu tối ưu mát mẻ và được xem là loài lan khó
tính. Cho nên, việc nuôi trồng lan Hồ Điệp để ra hoa đẹp trong điều
kiện nhiệt độ nóng và để giảm giá thành trong sản xuất là điều cấp
thiết, đòi hỏi phải có sự đam mê và chịu khó nghiên cứu xa hơn nữa, hi
vọng trong tương lai gần Đồng Tháp có thể phát triển mạnh trong vấn
đề hoa kiểng đặc biệt là loài lan Hồ Điệp, một loài hoa vương giả.
P.T & V.A
Phòng NCKH&TT
Tài liệu tham khảo:
[1] Culture Characteristics for
Phalaenopsis. Professor Chiachung Chen, Ph.D. Biosystems Engineering
Laboratory National ChungHsing University, Taiwan.
[2] Changes in sugar content of Phalaenopsis leaves before floral transition. K. Kataoka et al.. Scientia Horticulturae 102 (2004) 121–132.
[3] Gibberellic acid and cytokinin affect Phalaenopsis flower morphology at high temperature. Chen et al., 1997. HortScience 32:1069-1073.
[4] Gibberellic Acid and Benzyladenine
Promote Early Flowering and vegetative Growth of Miltoniopsis Orchid
Hybrids. Trade K. Matsumoto. HortScience 4I(l):131-135. 2006.
[5] Pseudobulb injected growth regulators as aids for year around production of Hawaiian Dendrobium orchid cutfiowers. Sakai et al.,2000. Acta Hort. 541:215-220.
[6] Influence of abscisic acid on flowering in Phalaenopsis hybrida. Wang et al., 2001. Plant Physiol. Biochem. 40 (2002) 97–100.
[7] Cloning and Characterization of a PI-like MADS-Box Gene in Phalaenopsis Orchid. Guo et al., 2007.Journal of Biochemistry and Molecular Biology, Vol. 40, No. 6, November 2007, pp. 845-852.